Γράφει ο Κώστας Λάμπος

Δευτέρα, 28 Ιανουαρίου 2013

O μύθος της Ελβετικής ‘ΆμεσηςΔημοκρατίας’

«Ο πολιτισμός που συνεχίζει να παράγει ανθρώπους χωρίς άποψη, αγοράζει τον ίδιο του τον πνευματικό θάνατο σε μηνιαίες δόσεις» [Μάρτιν Λούθερ Κινγκ].

«Ένας πολιτισμός που αφήνει ανικανοποίητους τόσους πολλούς από εκείνους που συμμετέχουν σ’ αυτόν και τους σπρώχνει σε...

... εξέγερση, αυτός ο πολιτισμός ούτε έχει, ούτε αξίζει να έχει προοπτικές να υπάρχει για πολύ καιρό» [Σίγκμουντ Φρόυντ].

Η Ελβετική Ομοσπονδία ιδρύθηκε το 1291 και κατ’ άλλους το 1307 ως “Ενορκη Συμμαχία‘ ανεξάρτητων Καντονιών από τον Walter Furst εκπρόσωπο της επαρχίας Uri, τον Werner Stauffacher, εκπρόσωπο της επαρχίας Schwyz και τον Arnold von Melchtahl, εκπρόσωπο της επαρχίας Unterwalden, για την από κοινού αντιμετώπιση των σχεδίων του Ρωμαιογερμανού βασιλιά Albrecht Ι, να προσαρτήσει τα εδάφη τους στην κυριαρχία του οίκου των Αψβούργων.

Το 1848 η Ένορκη Συμμαχία’ μετεξελίσσεται, κάτω από τη λαϊκή πίεση, σε συνταγματικό ομοσπονδιακό κράτος, στο οποίο τα Καντόνια εκχωρούν μέρος των αρμοδιοτήτων τους, όπως αυτές της άμυνας, των τελωνείων, του ταχυδρομείου, του νομίσματος και άλλων. 

Τα λαϊκά στρώματα, όμως, και κυρίως η φτωχή αγροτιά, δεν αρκέστηκαν στην καθιέρωση του γενικού εκλογικού δικαιώματος, αν και μόνο για τους άνδρες, και απαίτησαν την καθιέρωση του δικαιώματος της Άμεσης Δημοκρατίας, για να αποφασίζει ο ίδιος ο λαός για τη ζωή του και κατάφεραν την αναθεώρηση του συντάγματος, το 1874, καθιερώνοντας τον θεσμό του Δημοψηφίσματος και της “Λαϊκής Πρωτοβουλίας” το 1891.

Σήμερα, η Ελβετική Ομοσπονδία’ αποτελείται από 2.715 Κοινότητες και 26 Καντόνια και συμβολίζεται με την εξίσωση 2715+26=1. 

«Περίπου το 1/5 των Κοινοτήτων και κύρια οι πόλεις έχουν το δικό τους τοπικό κοινοβούλιο, τα 4 5 αποφασίζουν αμεσοδημοκρατικά στις Κοινοτικές Συνελεύσεις στις οποίες μπορούν να παίρνουν μέρος όλοι οι κάτοικοι που έχουν δικαίωμα ψήφου, πράγμα που σημαίνει ότι ο Λαός δεν αντιπροσωπεύεται από βουλευτές, αλλά αποφασίζει μόνος του και εκλέγει το Κοινοτικό Συμβούλιο», αλλά «την έκταση της αυτονομίας των Κοινοτήτων την ορίζουν τα Καντόνια και γι’ αυτό είναι (από Κοινότητα σε Κοινότητα) αρκετά διαφορετική». 

Κάθε Καντόνι έχει το δικό του Σύνταγμα, το δικό του Κοινοβούλιο, τη δική του κυβέρνηση και τα δικά του Δικαστήρια. Οι βουλευτές στα περισσότερα Καντόνια εκλέγονται με το σύστημα της απλής αναλογικής, οι 5-7μελείς κυβερνήσεις, όμως, που εκλέγονται επίσης από τον Λαό, εκλέγονται με πλειοψηφικό σύστημα, και τελικά στην πραγματικότητα «η αμεσοδημοκρατική μορφή υπάρχει ακόμα μόνο στις Κοινότητες Appenzell Innerhoden και Glarus. 

Σε όλα τα άλλα Καντόνια αποφασίζει ο Λαός αποκλειστικά στις κάλπες», δηλαδή έμμεσα και όχι άμεσα στις τοπικές συνελεύσεις. Με την ταχυδρομική μάλιστα ψήφο και πρόσφατα με την ηλεκτρονική ψήφο στα δημοψηφίσματα, γίνεται προσπάθεια να μην υπάρχουν ούτε εκλογικά τμήματα, για να γίνει ακόμα πιο έμμεση, δηλαδή εντελώς απρόσωπη, η υποτιθέμενη ελβετική «άμεση» δημοκρατία.

Κάθε τέσσερα χρόνια ο Λαός εκλέγει τα 200 μέλη του Εθνικού Συμβουλίου. Οι εκλογείς έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν το ψηφοδέλτιο της προτίμησης τους, ή να γράψουν σε λευκό ψηφοδέλτιο το όνομα κάποιου που δεν είναι σε κανένα ψηφοδέλτιο, ή να γράψουν σε κάποιο ψηφοδέλτιο το όνομα κάποιου που θα ήθελαν να εκλεγεί και μάλιστα να το γράψουν δυο φορές για να ενισχύσουν την εκλογιμότητα του, αλλά έχουν ακόμα και το δικαίωμα να γράψουν σε ένα ψηφοδέλτιο το όνομα κάποιου από άλλο ψηφοδέλτιο, όπως και να σβήσουν ονόματα από το ψηφοδέλτιο που επιλέγουν.

Βασικά, η ελβετική “Άμεση Δημοκρατία” προσδιορίζεται ως τέτοια κύρια εξ αιτίας του δημοψηφισματικού της χαρακτήρα, που φέρεται να δίνει το δικαίωμα στον Λαό να αμφισβητεί εκ των υστέρων (ex post) αποφάσεις του κοινοβουλίου. 

Προβλέπονται δύο ειδών δημοψηφίσματα, το υποχρεωτικό και το προαιρετικό. Το υποχρεωτικό δημοψήφισμα γίνεται με πρωτοβουλία της κυβέρνησης για αλλαγές του (ομοσπονδιακού) Συντάγματος καθώς επίσης και για την είσοδο της χώρας σε συγκεκριμένους διεθνείς οργανισμούς, και «για να γίνει αποδεκτή η πρόταση, θα πρέπει να συγκεντρώνει τη λεγόμενη ‘διπλή πλειοψηφία’, που σημαίνει τόσο την πλειοψηφία του Λαού, δηλαδή την πλειοψηφία των έγκυρων ψήφων σε ολόκληρη τη χώρα, όσο και την πλειοψηφία των αντιπροσώπων, δηλαδή την πλειοψηφία Καντονιών στα οποία έγινε αποδεκτή η πρόταση».

Ομοσπονδιακοί νόμοι, αποφάσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και κρατικές συμφωνίες υπόκεινται στον έλεγχο του Λαού μέσω των προαιρετικών δημοψηφισμάτων, τα οποία αποκαλούνται και ‘φρένο στα χέρια του Λαού’. Για την ενεργοποίηση της διαδικασίας προαιρετικού δημοψηφίσματος απαιτούνται 50.000 υπογραφές πολιτών που έχουν δικαίωμα ψήφου, οι οποίες πρέπει να συγκεντρωθούν το πολύ μέσα σε 100 μέρες από την κατάθεση της πρότασης.

Σε επίπεδο Καντονιών και όχι σε επίπεδο Ομοσπονδίας ισχύει το ‘Δικαίωμα της Λαϊκής Πρωτοβουλίας’, αποκαλούμενης και ’κινητήρια δύναμη της Άμεσης Δημοκρατίας’, να απαιτεί αλλαγές στο Σύνταγμα των Καντονιών και στους νόμους και στις αποφάσεις των τοπικών κυβερνήσεων. Για να χαρακτηριστεί η λαϊκή βούληση ως “Λαϊκή Πρωτοβουλία” και να θέσει σε κίνηση τη σχετική διαδικασία Δημοψηφίσματος, πρέπει σε διάστημα 18 μηνών να συγκεντρώσει 100.000 υπογραφές πολιτών του Καντονιού με δικαίωμα ψήφου. 

«Η Λαϊκή Πρωτοβουλία μπορεί να εκδηλωθεί ως γενικά διατυπωμένη πρόταση, ή, πράγμα συνηθέστερο, ως έτοιμο επεξεργασμένο κείμενο, τη διατύπωση του οποίου δεν μπορεί να αλλάξει το κοινοβούλιο ή η κυβέρνηση». 

Όμως «οι Αρχές, κάποιες φορές, αντιδρούν απέναντι σε κάθε τρέχουσα πρωτοβουλία με μια (όχι τόσο εκτεταμένη) άμεση αντιπρόταση, με την ελπίδα πως αυτή θα γίνει αποδεκτή από την πλειοψηφία του Λαού και των αντιπροσώπων». Αλλά και επιπλέον, από το 1987 έχει επεκταθεί, και για δημοψηφίσματα που προκαλεί η Λαϊκή Πρωτοβουλία, η αρχή της “διπλής πλειοψηφίας”, που ίσχυε μόνο για το υποχρεωτικό δημοψήφισμα. «Μπορεί ο καθένας να ψηφίσει και την πρόταση της ‘Λαϊκής Πρωτοβουλίας’ και την αντιπρόταση των Αρχών και στην περίπτωση που και οι δυο γίνονται αποδεκτές, τότε με μια δειγματοληπτική έρευνα της κοινής γνώμης θα κριθεί ποιο από τα δυο κείμενα θα ισχύσει». Βέβαια, οι ‘Αρχές’, δηλαδή οι κατά κανόνα συντηρητικές κυβερνήσεις των Καντονιών ή τα συντηρητικά κόμματα, κινούν όλους τους διαθέσιμους μηχανισμούς χειραγώγησης της κοινής γνώμης υπέρ των δικών τους αντιπροτάσεων, με στόχο να μη γίνουν αποδεκτές οι προτάσεις της ‘Λαϊκής Πρωτοβουλίας’, πράγμα που συνήθως καταφέρνουν.

Ας δούμε μερικές ακόμα πλευρές της ‘Άμεσης Δημοκρατίας’ της Ελβετίας, για να καταλάβουμε περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Αν και «η Άμεση Δημοκρατία βρίσκεται σε σχέση αμοιβαίου αποκλεισμού με τους φορείς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπως είναι τα κόμματα και οι διάφορες ενώσεις», στο Εθνικό Συμβούλιο της Ελβετίας εκπροσωπούνται δώδεκα πολιτικά κόμματα, από τα οποία τα πέντε έχουν μια κάποια υπολογίσιμη εκπροσώπηση. 

Όμως Άμεση Δημοκρατία σημαίνει πως αποφασίζουν οι Λαϊκές Συνελεύσεις για τα τοπικά προβλήματα και οι για ορισμένο διάστημα εκλεγμένοι ή κληρωτοί και ανακλητοί εκπρόσωποι τους στα επαρχιακά μέχρι το εθνικό επίπεδο, οπότε το ερώτημα είναι ποιος είναι ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων;

Τα Συντάγματα δεν είναι Ιερά κείμενα που δεν τα αγγίζει ο χρόνος. Οι εποχές, ως δρώσα ιστορία, αλλάζουν, και οι κοινωνίες εξελίσσονται, και συνεπώς και τα συντάγματα πρέπει να αλλάζουν και να ανταποκρίνονται στις καινούργιες ανάγκες της κοινωνίας. Το ελβετικό Σύνταγμα υπέστη πολλές αναθεωρήσεις από το 1848, αλλά όλες αυτές οι αλλαγές είχαν ένα στόχο, τα πράγματα να μείνουν ως έχουν αν δεν μπορούν να γίνουν χειρότερα. Η τελευταία τροποποίηση του ελβετικού Συντάγματος, ενός συντάγματος βαθιά συντηρητικού και πουριτανικού, κράτησε 34 ολόκληρα χρόνια, άρχισε το 1965 και ολοκληρώθηκε το 1999. «Στην τρίτη φάση ωστόσο (1987-1999) οι φιλοδοξίες μετριάστηκαν και επικράτησε η θέση του Κ. Eichenberger να γίνει μια ρεαλιστική συνταγματική αναθεώρηση, που θα εκσυγχρόνιζε, αλλά θα σεβόταν την υφιστάμενη θεσμική αρχιτεκτονική. Η απόφαση αυτή στηριζόταν στη σκέψη ότι η αναθεώρηση ούτε κοινωνικοπολιτικές κρίσεις μπορεί να αποσοβήσει ούτε ριζοσπαστικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις να επιφέρει. Έτσι, το φιλόδοξο και πολυετές σχέδιο της ριζικής αναθεώρησης του Συντάγματος αντικαταστάθηκε από ένα μετριοπαθέστερο και ηπιότερο, -αυτό που επιτεύχθηκε ήταν μια γλωσσική επικαιροποίηση του συνταγματικού κειμένου χωρίς την υιοθέτηση σημαντικά αλλαγών».

Τα περισσότερα Συντάγματα στον κόσμο, όπως είναι γνωστό, αναφέρονται στο όνομα του Λαού από τον οποίο πηγάζει η εξουσία και διά του οποίου τα συντάγματα αποκτούν ισχύ, εκτός από τα Συντάγματα των θεοκρατικών καθεστώτων όπου η ισχύς του Μουλατείου πηγάζει από το δικό τους δημιούργημα, τον θεό τους. Και το νέο ελβετικό Σύνταγμα ξεκινά με τη φράση «Στο όνομα του παντοδύναμου θεού» και όχι του ελβετικού Λαού και φυσικά δεν άγγιξε ούτε κατά κεραία την Ιερότητα της ατομικής ιδιοκτησίας’ (Άρθρο 26) και την απάνθρωπη σκληρότητα του συστήματος της οικονομίας της αγοράς (Άρθρο 27) και της κλεπτοκρατίας. «Η απαίτηση για περισσότερη Άμεση Δημοκρατία οδηγεί στην απαίτηση για περισσότερη άμεση συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων. Αυτή όμως η απαίτηση μπορεί να προκαλέσει παρεξηγήσεις για τα όρια της άμεσης δημοκρατίας. Το πού πρέπει να βρίσκονται αυτά τα όρια είναι θέμα πολιτικής συζήτησης. Το ότι όμως υπάρχουν και πρέπει να υπάρχουν τέτοια όρια, δεν θα έπρεπε να μπαίνει σε συζήτηση», και πράγματι στην πρόσφατη αναθεώρηση του ελβετικού συντάγματος δεν μπήκε σε συζήτηση το θέμα της περισσότερης άμεσης δημοκρατίας, για να μη διαταραχθεί ο υφιστάμενος κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, δηλαδή ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής.

Ο Anton Pelinka γίνεται σαφέστερος, όταν γράφει πως: 

«Από τότε που υπάρχει Δημοκρατία, ως αντίληψη και ως πραγματικότητα, διαπιστώνεται μια απόσταση μεταξύ προσδοκίας και πραγματικότητας, η οποία δεν δικαιολογεί αυτή την προσδοκία. Η προσδοκία θέλει στην Άμεση Δημοκρατία να κυβερνά ο Λαός ‘στην πράξη και την αλήθεια’. Η πραγματικότητα όμως είναι, όπως ο Schumpeter πριν από ενάμιση και πλέον αιώνα διαπίστωνε, πως o Λαός στην πράξη και την αλήθεια ποτέ δεν κυβέρνησε». 

Αυτή η απόσταση υπάρχει, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος, και μεταξύ της Άμεσης Δημοκρατίας και της ελβετικής πολιτικής πραγματικότητας, η οποία όμως μπορεί να εξηγηθεί ως αναγκαστικό αποτέλεσμα «του κυρίαρχου κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας», κατά συνέπεια και της πολιτικής εξουσίας οπότε δεν υπάρχει κανένα μυστήριο γύρω από αυτό το θέμα και φυσικά γι’ αυτό δεν φταίει η Δημοκρατία και πολύ περισσότερο η Άμεση Δημοκρατία, αλλά ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, που δεν είναι άλλος από τη σχέση αποξένωσης της εργαζόμενης κοινωνίας-ανθρωπότητας από τα μέσα παραγωγής. Το γεγονός πως ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας προσδιορίζει τον καταμερισμό του κοινωνικού πλούτου, όχι μόνο μεταξύ των κοινωνικών τάξεων αλλά και μεταξύ των χωρών, ακόμα και μεταξύ των περιφερειών των χωρών, βρίσκει στην Ομοσπονδιακή Ελβετία την έκφραση του ως σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ των διάφορων Καντονιών αναφορικά με τη φιλοσοφία της φορολόγησης των επιχειρήσεων, πράγμα που προκαλεί τριγμούς στη δομή της ομοσπονδίας, οι οποίοι προς το παρόν στραγγαλίζονται από τα υπερκέρδη της κλεπτοκρατίας και θα στραγγαλίζονται όσο ακόμα θα υπάρχουν αυτά τα καταχρηστικά κέρδη από το καθεστώς της κλεπτοκρατίας.

Με όσα προηγήθηκαν, για τον προσεχτικό αναγνώστη, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως η ελβετικού τύπου Άμεση Δημοκρατία’ δεν είναι παρά μια αστικοδημοκρατικά στολισμένη Κλεπτοκρατία, αλλά στον βαθμό που κάποια επουσιώδη στοιχεία της παραπέμπουν στο χαρακτηρισμό της ως ‘Άμεση Δημοκρατία”, τότε ασφαλώς υπερισχύουν όλα τα υπόλοιπα και ουσιώδη στοιχεία της που δείχνουν πως είναι δεμένη χειροπόδαρα, σε τέτοιο βαθμό, ώστε τελικά να καταντάει διακοσμητικό στοιχείο ενός τμήματος του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, αφού λειτουργεί ως κλεπταποδόχος της λεηλασίας του πλούτου όλων των χωρών του πλανήτη και ως το μεγαλύτερο πλυντήριο όλου του βρώμικου χρήματος που συγκεντρώνουν όλες οι εθνικές και διεθνείς μαφίες από τη διαπλοκή, από τις μίζες και το εμπόριο όπλων, ναρκωτικών, πορνείας, σύγχρονου δουλεμπορίου, αρχαιοκαπηλείας κ.λπ. Και είναι αυτός ο ρόλος του κοινού θησαυροφυλακίου όλων των διαπλεκόμενων ελίτ, μεγαλοκλεπτών, ληστών και καταχραστών του πλανήτη, που επιβάλλει τη διατήρηση της ‘ένοπλης ουδετερότητας’ της Ελβετίας για την οποία ο παραπλανημένος λαός της Ελβετίας νιώθει υπερήφανος, γιατί ακριβώς δεν γνωρίζει ή δεν θέλει να πιστέψει πως ουσιαστικά πρόκειται μια κάλπικη ουδετερότητα, όσο κάλπικη είναι και η Άμεση Δημοκρατία του.

Ο γνωστός Ελβετός κοινωνιολόγος Jean Ziegler είναι αποκαλυπτικός για τα έργα και τις ημέρες της “ελβετικής άμεσης δημοκρατίας’ και της “ένοπλης ελβετικής ουδετερότητας’ στα χρόνια της ακμής του χιτλερισμού: 

«Χωρίς τη βοήθεια της Ελβετίας, η Γερμανία θα είχε ηττηθεί από τον Οκτώβρη του 1944. (…) Η Ελβετία υποστήριξε ενεργά τη ναζιστική Γερμανία, αφήνοντας ανοιχτές στους Γερμανούς τις συγκοινωνίες βορρά-νότου μέσω του περάσματος Saint Gothard, παραδίδοντας τους ποσότητες εξοπλισμού ακριβείας, οπτικών εργαλείων κ.λπ. και “ξεπλένοντας’τα λάφυρα από τις ναζιστικές λεηλασίες, ιδιαίτερα με την ανταλλαγή κλεμμένου χρυσού έναντι χρήσιμου συναλλάγματος (…) Το 1941-42 υπολογίζεται ότι το 60% της βιομηχανίας όπλων, το 50% της βιομηχανίας οπτικών οργάνων και το 40% της βιομηχανίας μηχανημάτων εργαζόταν για το Γ Ράιχ (…) Η Ελβετία είχε μια ιδιαίτερη σημασία για το Τρίτο Ράιχ εξ αιτίας του ρόλου της στην αγορά χρήματος (…) Ένα μεγάλο μέρος του γερμανικού χρυσού ήταν προϊόν αρπαγών… Οι Ελβετοί αρμόδιοι δεν αγνοούσαν το πρόβλημα του κλεμμένου πολύτιμου μετάλλου (…) Η Ελβετία γλίτωσε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο χάρις στην ενεργητική, επιτήδεια και οργανωμένη συνενοχή της με το Τρίτο Ράιχ. Από το 1940 έως το 1945, η ελβετική οικονομία εντάχθηκε σε μεγάλο βαθμό στον οικονομικό χώρο της Μεγάλης Γερμανίας». 

Ο ρόλος του ελβετικού τραπεζικού συστήματος ήταν πάντα και παραμένει αυτός του κλεπταποδόχου και του πλυντηρίου βρώμικου χρήματος. Αυτός, όμως, ο ρόλος προϋποθέτει σχέσεις συνεργασίας και εμπιστοσύνης με την παγκόσμια μαφιόζικη καπιταλιστική ολιγαρχία, πράγμα που προφανώς έρχεται σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς της κυρίαρχης ελβετικής ελίτ περί ελβετικής ουδετερότητας και Άμεσης Δημοκρατίας.

Η μονόπλευρη ουδετερότητα απέναντι στο δίκαιο και στους Λαούς θύματα του Κεφαλαίου, προϊόν της στενής συνεργασίας με τους θύτες, μπορεί να προσφέρει ακόμα στους Ελβετούς κάποιο επίπεδο ευημερίας, επανάπαυσης και συντηρητικών ψευδαισθήσεων, αλλά δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον χαρακτηρισμό της ιδιόμορφης αστικής-κοινοβουλευτικής, καπιταλιστικής δημοκρατίας τους ως Άμεσης Δημοκρατίας, για τον απλούστατο λόγο πως δεν φτάνει η “δημοκρατική γυμναστική’, με κάποια στημένα και χειραγωγούμενα δημοψηφίσματα για οριακές τροποποιήσεις νόμων ή ακόμα και για επουσιώδεις αλλαγές του Συντάγματος τους, να εμφανίσει τις όποιες “αμεσοδημοκρατικές ψευδαισθήσεις” της κλεπτοκρατίας και των αφελών οπαδών της, ως Άμεση Δημοκρατία. Το Ελβετικό Κόμμα της Εργασίας και πολλοί Ελβετοί που βλέπουν τον κόσμο χωρίς καπιταλιστικές ιδεολογικές παρωπίδες αγωνίζονται «μαζί με όλες τις δυνάμεις που αντιστέκονται στον καπιταλισμό για να απαλλάξουν την ανθρωπότητα από την εκμετάλλευση και υποστηρίζουν όλους τους ανθρώπους και τις οργανώσεις που είναι πεπεισμένοι πως ένας καλύτερος κόσμος είναι εφικτός…». 

Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως καπιταλισμός και Άμεση Δημοκρατία δεν μπορούν, ως αλλη-λοαποκλειόμενα κοινωνικά συστήματα, να συνυπάρξουν, όσο κι αν η προπαγάνδα και η άγνοια προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο.

*Απόσπασμα από το βιβλίο μου ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΑΤΑΞΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ των Εκδόσεων ΝΗΣΙΔΕΣ, σελ. 301-307, όπως το μετέφερε στο διαδίκτυο ο φίλος Γιώργος Φραγκούλης (http://gf1957.wordpress.com/2012/05/28/). Για τεχνικούς λόγους δεν μεταφέρθηκαν οι υπογραμμίσεις του κειμένου. Οι υπογραμμίσεις είναι του Γ.Φ.

Zeitgeist και Venus Project. 

Ένας Δούρειος Ίππος του 21 ου αιώνα*.

«Ανακάλυψε το αρχιμήδειο σημείο, αλλά το χρησιμοποίησε για τον εαυτό του.
Φαίνεται πως μόνο υπ' αυτό τον όρο του επιτράπηκε να το ανακαλύψει»
Franz Kafka

Τα τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνιση του στον χώρο του κοινωνικού προβληματισμού, αναφορικά με το πού οδηγεί την ανθρωπότητα ο καπιταλισμός και στην αναζήτηση κάποιας εναλλακτικής λύσης, το λεγόμενο «Κίνημα του Πνεύματος της Εποχής», Zeitgeist Movement. Η φανερή πλευρά αυτού του μυστηριώδους κινήματος είναι το λεγόμενο «Σχέδιο Αφροδίτη» (Veneus Project), ένα είδος «ευφυούς σχεδίου [Η επιλογή του αυτοχαρακτηρισμού «ευφυούς σχεδίου κατασκευής ενός καλύτερου κόσμου» είναι πράγματι ένα τόλμημα, γιατί, όπως γνωρίζουμε, όλοι οι σκοταδιστές δέχονται, και επιβάλλουν μάλιστα βίαια την άποψη πως το ευφυές σχέδιο κατασκευής του κόσμου έγινε μια φορά από κάποιον υποτιθέμενο θεό, οπότε λογικό είναι το ερώτημα αν ο Jacque Fresco θεωρεί πως είναι ένας καινούργιος θεός που θέλει να διορθώσει τον κόσμο του παλιού ή κάτι άλλο] κατασκευής ενός καλύτερου κόσμου», φερόμενο ως έργο του «επιστήμονα, του αυτοδίδακτου κοινωνικού μηχανικού, του βιομηχανικού σχεδιαστή, του συγγραφέα, του μελλοντολόγου κλπ. κλπ.» Jacques Fresco, ο οποίος έχει δώσει σειρά διαλέξεων σε όλο τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα, στην Καθημερινή, στον Αδέσμευτο Τύπο και στη «Ζούγκλα». Κατά την πρόσφατη επίσκεψη του στην Ελλάδα, καλεσμένος από την «Zeitgeist Hellas», ο ίδιος ο Jacques Fresco στη συνέντευξη του, παρουσία και της συνεργάτιδας του Roxanne Meadows, στην Καθημερινή ομολογεί: «μπήκα στην οργάνωση Κου Κλουξ Κλαν για ενάμιση μήνα και την διέλυσα! Επίσης συμμετείχα στο "Συμβούλιο των Λευκών Πολιτών " το οποίο διέλυσα σε ένα μήνα! Συμμετείχα σε διάφορες ακραίες οργανώσεις για να τους αλλάξω γνώμη». Βέβαια, ένας άνθρωπος με τέτοιες 'υπερφυσικές' ικανότητες θα μπορούσε να έχει απαλλάξει την ανθρωπότητα από εκείνες τις δυνάμεις και τις οργανώσεις, από όλα εκείνα τα συστήματα, του καπιταλισμού μη εξαιρουμένου, που θεωρεί και καταγγέλλει ως υπαίτιους για την παγκόσμια κακοδαιμονία, για να μπορέσει η ανθρωπότητα να προχωρήσει η ίδια μόνη της. χωρίς προστάτες, σε μια ανώτερη βαθμίδα του πολιτισμού της, αντί να πλασάρεται ο ίδιος ως Μεσσίας και σωτήρας της. Ας δούμε, όμως, τη φιλοσοφία και τους στόχους του Zeitgeist Movement.

Πρόκειται για ένα «κίνημα» χωρίς συγκεκριμένη ταυτότητα, με μια συγκεχυμένη φιλοσοφία, με αντιφατικούς στόχους και αντικρουόμενες θέσεις. Ένα "κίνημα', όμως, που προβάλλει ως θέσεις του ένα μείγμα από αλήθειες, μισές αλήθειες, φαντασιώσεις και σοφιστικές αλχημείες, με πολύ εντυπωσιακό προπαγανδιστικό τρόπο, με σειρά ελευθέρα προσβάσιμων videos στο διαδίκτυο, με ομιλίες του Jacque Fresco σε όλον τον κόσμο, με εκατομμύρια οπαδούς, θαυμαστές και περίεργους που ψάχνουν από κάπου να πιαστούν και με παραρτήματα που στήνει στις περισσότερες χώρες του πλανήτη, δεν μπορεί κανείς να το παρακάμψει, εκτός αν έχει κάποιο λόγο. Θα επιχειρήσω μια σύντομη προσέγγιση αυτού του «φαινομένου» με βάση τις θέσεις του:

«Το Κίνημα Zeitgeist δεν είναι ένα πολιτικό κίνημα. Δεν αναγνωρίζει κράτη, κυβερνήσεις, φυλές, θρησκείες ή τάξεις». Αν σωστά αποδίδεται αυτή η θέση, θα πρέπει να διερωτηθούμε τον λόγο για τον οποίο το Zeitgeist Movement δεν αναγνωρίζει υπαρκτές οντότητες, γιατί άλλο πράγμα είναι να μη συμφωνεί με κάποιες πραγματικότητες, όπως λ.χ. με ένα κοινωνικό σύστημα ή με μια κυβέρνηση και να θέλει να τα αλλάξει ή και να τα καταργήσει, οπότε κάνει πολιτική, και συνεπώς το ερώτημα είναι γιατί ισχυρίζεται το αντίθετο.

Όπως, επίσης, άλλο πράγμα είναι να αρνείται, να παραγνωρίζει ή και να θέλει να καταργήσει κάποιες άλλες πραγματικότητες, αλλά τότε το ερώτημα είναι ποιοι είναι αυτοί που αποτελούν αυτό το κίνημα, που δεν αναγνωρίζει φυλές που τις δημιούργησε η Φύση, κράτη που καλώς ή κακώς τα δημιούργησαν, υποτίθεται, οι Λαοί, και κυβερνήσεις που καλώς ή κακώς τις εκλέγουν οι Λαοί; Άλλωστε, τι σημαίνει δεν αναγνωρίζει τα κράτη, τις φυλές, τις θρησκείες, τις κοινωνικές τάξεις, που αποτελούν δομικά στοιχεία της σημερινής πραγματικότητας, την οποία υποτίθεται και καλώς θέλει να την αλλάξει; Λογικά, λοιπόν, προβάλλει το ερώτημα με ποιον θα την αλλάξει, πώς θα την αλλάξει και για λογαριασμό τίνος θα την αλλάξει, γιατί δεν μας λέει πουθενά ποιος θα είναι ο ρόλος της εργαζόμενης κοινωνίας-ανθρωπότητας στη διαδικασία της αλλαγής, για να συμπεράνουμε ποιος θα είναι ο χαρακτήρας, αλλά και ο νομέας της αλλαγής και ποιος θα είναι ο ρόλος της κοινωνίας στη νέα κατάσταση. Πάντως, η ιδιότητα του ' επιστήμονα, του αυτοδίδακτου κοινωνικού μηχανικού, του βιομηχανικού σχεδιαστή, του συγγραφέα και του μελλοντολόγου' δεν φτάνει για μια τέτοια κοσμογονία, ακόμα και αν πρόκειται για τον Jacque Fresco.

Κάποιες άλλες θέσεις μάς οδηγούν στο συμπέρασμα πως το Κίνημα Zeitgeist δεν στοχεύει στην αλλαγή του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά στη βελτίωση του. Μιλώντας λ.χ. για το χρηματοπιστωτικό σύστημα, το αντιμετωπίζει ως το όλον κεφαλαιοκρατικό σύστημα, ενώ είναι γνωστό πως δεν είναι παρά ένα, βασικό βέβαια, αλλά όχι το μοναδικό υποσύστημα του καπιταλιστικού συστήματος. Με αυτό τον τρόπο ή δεν κατανοεί σωστά τη φύση και την υπόσταση των κοινωνικών συστημάτων, ή σκόπιμα αποσιωπά την όλη αλήθεια, ταυτίζοντας την με τη μισή, ή μέρος της. Και αν δεν είναι ύποπτο, είναι τουλάχιστον αφελές να χρεώνει κανείς την παγκόσμια κακοδαιμονία έτσι αφηρημένα στο "τραπεζικό σύστημα', χωρίς να αποκαλύπτει τους αρχιτέκτονες [Θα ήταν πολύ διαφωτιστικό αν ο Jacque Fresco μας αποκάλυπτε ποιοι και για ποιο λόγο επέβαλαν την ανεξαρτητοποίηση των κεντρικών τραπεζών από τις εθνικές κυβερνήσεις, σχηματίζοντας έτσι μια παγκόσμια οικονομική υπερκυβέρνηση, που υπακούει μόνο στον σκληρό πυρήνα του ηγεμονικού κεφαλαίου κι έχει ως μοναδικό σκοπό τη συγκέντρωση-υπερσυσσώρευση του χρήματος στα χέρια των αόρατων 'αγορών', που λειτουργούν σαν μπερντές θεάτρου σκιών] του σημερινού παγκόσμιου καπιταλιστικού τραπεζικού συστήματος, χωρίς να προτείνει την κατάργηση του και χωρίς να καταγγέλλει τους μεγαλοκεφαλαιοκράτες που κρύβονται πίσω από το τραπεζικό σύστημα και λειτουργούν ως παγκόσμιοι πειρατές, δουλέμποροι, σαράφηδες και τοκογλύφοι [Γιατί τι άλλο είναι, αν δεν είναι τοκογλυφία, το δικαίωμα των Κεντρικών Τραπεζών να δανείζουν με ληστρικά επιτόκια τις κυβερνήσεις για να τις θέσουν υπό έλεγχο, αλλά από την άλλη μεριά να δανείζουν με ένα συμβολικό επιτόκιο τις εμπορικές τράπεζες, αφήνοντας τους περιθώρια να δανείζουν και αυτές τοκογλυφικά τις κυβερνήσεις παράγοντας έτσι δημοσιονομικά ελλείμματα για την κάλυψη των οποίων φορτώνουν με δυσβάστακτη φορολογία τους εργαζόμενους, αλλά και να καταληστεύουν την παραγωγική οικονομία με πολύ υψηλά επιτόκια χορηγήσεων δανείων] και οδηγούν τη μια μετά την άλλη τις χώρες του πλανήτη στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στις "αόρατες αγορές' και στη χρεοκοπία, καταπνίγοντας κάθε μη ελεγχόμενη ειρηνική παραγωγική δραστηριότητα και καταδικάζοντας την αποφασιστική πλειονότητα της εργαζόμενης ανθρωπότητας στην εξαθλίωση. Όταν μάλιστα ερωτάται ο Jacque Fresco αν πιστεύει πως υπάρχουν άλλοι δρόμοι, συστήματα κοινωνικά και θεσμοί, τους οποίους μπορούν να εμπιστευτούν οι άνθρωποι για ένα καλύτερο μέλλον, απαντά: «Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν κάποιοι άλλοι εναλλακτικοί δρόμοι που βρίσκονται εκτός του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου...», που σημαίνει πως το ευφυές σχέδιο του Zeitgeist δεν ήρθε να καταλύσει, αλλά να κινηθεί εντός του υπάρχοντος καπιταλιστικού θεσμικού πλαισίου, με σκοπό να βελτιώσει και να σώσει τον καπιταλισμό ή τουλάχιστον να προσπαθήσει με το αζημίωτο.

Στην άλλη συνέντευξη του, στον Αδέσμευτο Τύπο, επαναλαμβάνει την ίδια θέση με τα ίδια περίπου λόγια. Συγκεκριμένα λέει ότι «η νομισματική οικονομία δεν λειτουργεί και δεν υπάρχει κανείς άλλος να τους δώσει (αλήθεια σε ποιους;) μια ολοκληρωμένη εναλλακτική λύση, εκτός από το σχέδιο Αφροδίτη». Σε άλλο σημείο της συνέντευξης στην Καθημερινή επαναλαμβάνει και πάλι, ότι «η κοινωνική εξέλιξη ενδεχομένως προϋποθέτει την κατάρρευση ορισμένων κατεστημένων δομών και θεσμών», πράγμα που σημαίνει πως η κοινωνική εξέλιξη δεν προϋποθέτει την κατάργηση του καπιταλισμού, αλλά ενδεχομένως να προϋποθέτει την κατάργηση των ελευθεριών των εργαζόμενων, ίσως ακόμα και της αστικής δημοκρατίας, αλλά ενδεχομένως και να μην προϋποθέτει την κατάργηση κανενός επιμέρους κατεστημένου εκμεταλλευτικού και καταπιεστικού θεσμού και συνεπώς και η πείνα των λαών ολόκληρη και ο καπιταλισμός χορτάτος.

Διερωτάται και δικαιολογημένα ο κάθε λογικός άνθρωπος, πώς είναι δυνατόν οι σχεδιαστές του "ευφυούς σχεδίου' για την αναμόρφωση της κοινωνίας και τη σωτηρία της ανθρωπότητας, να μη βλέπουν αυτό που δισεκατομμύρια άνθρωποι βλέπουν και ζουν καθημερινά, ότι δηλαδή ο παρακμασμένος καπιταλισμός είναι υπεύθυνος για τη ζοφερή κατάσταση της ανθρωπότητας. Όχι, οι άνθρωποι του Zeitgeist δεν είναι αφελείς. Γνωρίζουν πολύ καλά τι συμβαίνει, απλά το σχέδιο τους δεν είναι να σώσουν την ανθρωπότητα, αλλά το σύστημα τους, από το οποίο και περιμένουν να χρηματοδοτηθούν. Συγκεκριμένα, η Roxanne Meadows, σε κάποια στιγμή της συγκεκριμένης συνέντευξης, αποκαλύπτει απαντώντας σε μια ερώτηση αυτό που ξέχασε ή δεν ήθελε να αποκαλύψει ο Jacque Fresco: «Δεν είμαστε αυτή την στιγμή στο στάδιο οικοδόμησης. Θα το θέλαμε πολύ, αλλά δεν έχουμε την οικονομική δυνατότητα. Θα θέλαμε επίσης να κάνουμε μια μεγάλη κινηματογραφική παραγωγή για να κάνουμε το "σχέδιο Αφροδίτη " γνωστό σε όλο τον κόσμο. Δυστυχώς οι άνθρωποι σήμερα δεν ξέρουν τίποτα άλλο εκτός από τον κομμουνισμό, τον σοσιαλισμό, τον φασισμό, τον καπιταλισμό κλπ. και το Σχέδιο Αφροδίτη δεν είναι κανένα από αυτά τα συστήματα. Είναι εντελώς καινούργιο». Αυτή η διατύπωση είναι πολύ αποκαλυπτική, γιατί 'μαθαίνουμε' πως οι κατασκευαστές εντυπωσιακών φουτουριστικών σχεδίων πόλεων, σπιτιών και αυτοκινήτων, θεωρούν ή «πουλάνε» το Σχέδιο Αφροδίτη ως καινούργιο κοινωνικό σύστημα, απέναντι στον σοσιαλισμό και στον κομμουνισμό, που προφανώς τους ταυτίζουν με τον 'αείμνηστο' υπαρκτό σοσιαλισμό, που δεν ήταν παρά ένας χυδαίος κρατικο-μονοπωλιακός καπιταλισμός, καθώς επίσης και απέναντι στον φασισμό και στον καπιταλισμό, που προφανώς δεν είναι παρά ένα και το αυτό πράγμα και το μόνο υπαρκτό σύστημα το οποίο και θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει το Κίνημα Zeitgeist, υποτίθεται για να το 'ανατρέψει'. Και για όσους δεν κατάλαβαν, η Roxanne Meadows συνεχίζει: «Αν οι άνθρωποι πραγματικά καταλάβαιναν το "σχέδιο Αφροδίτη ", δεν θα είχαν καμία αντίρρηση. Το "σχέδιο Αφροδίτη " δεν βλάπτει κανέναν. Αυτό που κάνει είναι να βελτιώνει τη ζωή μας. Ακόμα και οι πιο πλούσιοι του κόσμου θα έχουν καλύτερη ζωή», πράγμα που σημαίνει πως η 'κοινωνική αλλαγή' που ευαγγελίζεται το Κίνημα Zeitgeist δεν θα βλάψει κανέναν, ούτε και εκείνους που βλάπτουν τον πλανήτη, την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό της, αφού ακόμα και οι πιο πλούσιοι θα συνεχίσουν να είναι πλούσιοι, να γίνονται πλουσιότεροι και 'θα έχουν ακόμα καλύτερη ζωή'.

Με όλα αυτά τα ευτράπελα δικαιώνουν όσους κατηγορούν την Επιχείρηση Zeitgeist πως όλα αυτά γίνονται για να βγάλουν κάποια στιγμή δίσκο στα μέλη και στους φίλους τους να τους αποσπάσουν μέρος από το πλεόνασμα ή από το ήδη κουτσουρεμένο υστέρημα τους για να κάνουν business as usual σαν αυτές δηλαδή που κάνουν κάτι αγύρτες τεχνοκράτες, ακόμα και «νομπελίστες» στον 'πολιτισμένο' κόσμο, κάτι αλβανοί πυραμιδάδες, αλλά και κάτι τραχανάδες και ευφραίμηδες στην καθ' ημάς Ανατολή και Δύση. Αποκαλυπτικά είναι επίσης, για την ελαφρότητα του σχεδίου, τα περί κατάργησης του χρήματος, από εκείνους που περιμένουν χρηματοδότηση από μεγαλοκεφαλαιοκράτες, υποτίθεται, για να τους καταργήσουν. 

Ας δούμε μερικές τέτοιες σκόρπιες και ατεκμηρίωτες θέσεις:

·         •«Μπορούμε να ξεπεράσουμε την ανάγκη για ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα καθιστώντας διαθέσιμα τα βασικά αγαθά σε όλους, χωρίς τιμή, χρησιμοποιώντας τις επιστήμες και την πληροφορική».

·         •«Το Venus Project είναι ένα σύστημα, στο οποίο τα αγαθά και οι υπηρεσίες είναι διαθέσιμα χωρίς τη χρήση των χρημάτων, της πίστωσης, της ανταλλαγής, του χρέους ή της δουλείας».

·         •«Μια "αχρήματη" κοινωνία είναι εφικτή, σύμφωνα με το κίνημα, η οποία θα λειτουργεί με άλλους κανόνες που θα εξαλείφουν τους ανταγωνισμούς...».

Τώρα, πώς μπορεί κανείς να καταργήσει το χρήμα, χωρίς να καταργήσει το κεφάλαιο ως κοινωνική σχέση, την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, την εμπορευματική παραγωγή και τους πλούσιους και από την άλλη μεριά να εξαλείψει τους ανταγωνισμούς και να ταΐζει δωρεάν δισεκατομμύρια ανθρώπους, μόνο ένας "αυτοδίδακτος κοινωνικός μηχανικός και μελλοντολόγος' μπορεί να το φανταστεί. Αλλά είναι δύσκολο να τον καταλάβουμε εμείς οι κοινοί θνητοί, που μάλλον διαβλέπουμε πως πίσω από αυτά τα σχέδια θα μπορούσε να κρύβεται ένας καπιταλιστικός ολοκληρωτισμός που οραματίζεται μια ανθρωποτροφική κοινωνία, αντίστοιχη με τα σύγχρονα ορνιθοτροφεία, στα οποία οι τρόφιμοι θρέφονται για να σφαχτούν σε κάποιους ληστρικούς πολέμους και να αποφέρουν κέρδος.

Δεν χρειάζεται, νομίζω, περισσότερη ανάλυση των θέσεων και προτάσεων της επιχείρησης Venus Project, κλείνοντας όμως, κρίνω σκόπιμο να παραθέσω την παρακάτω πρόταση του Jacque Fresco για το τι μπορεί ο καθένας μας να περιμένει από τον κόσμο που μας υπόσχεται το Κίνημα Zeitgeist, αλλά και για να δούμε τη χυδαία αντίληψη που έχουν οι τεχνοκράτες για τον άνθρωπο και για την επιστήμη: «Θα κάθεσαι μπροστά σε μια μηχανή και θα λες "θέλω ένα σπίτι". Τότε το μηχάνημα θα σου δείχνει διαφορετικά σπίτια. Όταν δεις κάτι που θα σου αρέσει, θα του λες "σταμάτα". Μετά θα μπορείς να κάνεις ό,τι αλλαγές θες. Δηλαδή να αλλάξεις θέση στα δωμάτια. Η μητέρα, για παράδειγμα, απορεί να μετακομίσει το δωμάτιο του παιδιού της δίπλα στο δικό της. Επίσης, το δωμάτιο του παιδιού θα έχει μικρά αντικείμενα ώστε να ταιριάζουν με το μέγεθος του παιδιού. Όσο μεγαλώνει το παιδί, θα μεγαλώνουν και τα αντικείμενα! Τα αντικείμενα αυτά έχουν ένα υλικό με "μνήμη " το οποίο έχει την δυνατότητα να μεγαλώνει σε μέγεθος παράλληλα με το παιδί. Πρέπει να ενημερώσουμε τον κόσμο για το τι μπορεί να προσφέρει σήμερα η επιστήμη». Τελειότερη περιγραφή του κομπογιαννιτισμού και της αγυρτείας δεν θα μπορούσαν να σκεφτούν ούτε τα πιο πανούργα φονταμενταλιστικά ιερατεία, το φτωχοπαπαδαριό και οι αλαφρoΐσκιωτοι καλόγεροι.

Είναι, όμως, και αυτά τα ευτράπελα μια 'πραγματικότητα'. Ασυνήθιστα αφελής, θα σκεφτείτε. Όμως πρέπει να σκεφτούμε πως με αυτή τη φάρσα (εξ αιτίας της γενικευμένης οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής, πολιτιστικής, πολιτισμικής και κατά συνέπεια συστημικής κρίσης, σε συνδυασμό με την πείνα, την ανεργία, τον Φόβο, την έλλειψη ενημέρωσης, τον ρατσισμό, τον σκοταδισμό, τον γενικευμένο θρησκευτικό φονταμενταλισμό και την καλλιεργούμενη άγνοια) ασχολούνται, μέχρι σήμερα, περισσότεροι από πενήντα εκατομμύρια άνθρωποι και εξαπλώνεται ραγδαία σε όλες τις χώρες του κόσμου. Κι αν συγκρίνουμε τον τρόπο με τον οποίο κάνουν, με τα 'έξυπνα' videos με τα οποία έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο, την προπαγάνδα τους, με αυτόν της συμμορίας του Χίτλερ, που κι αυτός κατηγορούσε τους μεγαλοκαπιταλιστές, αλλά όχι τον καπιταλισμό τους, και τους Εβραίους, λες και όλοι οι Εβραίοι είναι σιωνιστές, μερικοί από τους οποίους μάλιστα τον χρηματοδοτούσαν, τότε μπορεί και να υποψιαστούμε πως κάθε Μεσσίας, μικρός-τοπικός ή μεγάλος-παγκόσμιος, είναι επικίνδυνος και πως τελικά μόνοι μας θα τακτοποιήσουμε τους λογαριασμούς μας με τους εξουσιαστές-εκμεταλλευτές μας.

*Απόσπασμα από το βιβλίου μου ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΑΤΑΞΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ των Εκδόσεων ΝΗΣΙΔΕΣ, (σελίδες 308-311). Το μετέφερε στο διαδίκτυο ο φίλος Γιώργος Φραγκούλης http://gfragoulis.blogspot.gr/2013/01/zeitgeist-venus-project-21.html. Για τεχνικούς λόγους δεν μεταφέρθηκαν εδώ οι υποσημειώσεις  Οι υπογραμμίσεις είναι του Γ.Φ.

Κώστας Λάμπος

Είναι Δρ. της Σχολής Οικονομικών Επιστημών του Freie Universitaet Berlin.

Έχει διδάξει στην ΑΒΣΘ (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας), στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης και στο ΤΕΙ Αθήνας. 

Έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα στα ελληνικά, στα γερμανικά και στα αγγλικά.